'Fight Club' (1999) - Ezagutzen duzu Tyler Durden?

Jack da Tyler Durden hobeto ezagutzen pertsona. (protagonistak ez du izen propiorik, beraz Jack izena jarriko diogu). Pelikularen hasierako kredituek klimaxean kokatzen gaituzte. Jack ikaratuta dago, urduri; pistola bat du ahoan, Tyler Durdenen esku dago tiro egitea ala ez. Dena amaituko den unea da hori. ‘Fight Club’ pelikula bikaina dela pentsatzen dut. David Fincherrek zuzendutako pelikula polemikoa izan zen estreinatu zuten garaian. Publikoa alde, baina kritika kontran. ‘Fight Club’ pelikula iluna da bai forman bai mezuan.

Pelikularen narratzailea Jack (Edward Norton) da. Berak emango digu Tyler Durdenen (Brad Pitt) berri. Flashback luze baten bidez eta off ahots orojakile baten laguntzaz Jacken bizitza miserablearen berri dugu. Ezin du lorik egin, insomnioa du. 

Kapitalismoak eta kontsumismoa ezartzen dituzten arauen menpe bizi den subjektu pasibo bat baino ez da Jack; herritar arrunt baten kopiaren kopia. Bere nortasuna erosten eta kontsumitzen duen horri lotuta dago: Starbucks, Ikea, markadun produktuak…

Lo egin ahal izateko, Jack laguntza bileretara doa. Nolabait jardunaldi horiekiko adizio bat garatu du. Jackek besteen mina erabiltzen du berarena sendatzeko. Marla (Helena Boham Carter) ezagutzen duenean, gauzak guztiz aldatuko dira. Marlak Jacken antzera jokatzen du, Jacken gezurra islatzen du. Jackek bere burua identifikatzen du Marlaren pertsonan. Laguntza bilerak banatuko dituzte kromoak aldatzen egongo balira bezala. Beste “kontsumo” mota bat da bi horiek egiten dutena. Marla bere bizitzaren parte bihurtzen den momentutik, Jackek ezin du lorik egin. Bere egoera larriagoa bihurtzen da, insomnioak eragindako errealitate eta fikzioaren arteko nahasketa gero eta nabariagoa da. Nahasketa horretatik sortuko da Tyler Durden.

Tyler Durden lan bidai batean ikusiko du lehen aldiz Jackek. Tyler Durden xaboi saltzaile bitxi bat da. Ezagutu eta berehala bere telefonoa emango dio Jacki. Jack bere etxera bueltatzen denean, etxea guztiz suntsituta dagoela ikusten du. Leherketa batek suntsitu du. Lo egiteko tokirik gabe dagoenez, ezagutu berri duen gizonari deitzea erabakitzen du Jackek. Hala ere, Tylerrek ez du telefonoa hartzen. Bat-batean telefonoa entzuten da, Tyler da. (une garrantzitsua insomnioak eragiten dizkion ondorioei begira). Tylerrekin biltzen da eta borroka klub bat sortzea erabakitzen dute.

Tontakeri bat bezala hasten den jokoa, kontrolaezina bilakatuko da. Gero eta gehiago dira klubaren kide izan nahi duten horiek. Bertan borrokatzen dutenak bizirik sentitu nahi dute, kolpe bat ematea baino, kolpea jasotzea nahiago dute.

Fight Cluba sortzerakoan Tylerren munduan sartzen da Jack, gustuko duen askatasuna sentitzen duen munduan. Tylerren bidez bere inpultso nihilistenak erakutsiko ditu Jackek, dena pikutara bidaltzeko gogoak izango ditu. Tyler Durdenen ustetan, gizarteak ez du bide garbirik jarraitzen, oraingo belaunaldia galduta bizi da, norabide eta helbururik gabe. Tylerrentzat bizitzak soilik zerbaitengatik borrokatzen badugu merezi du, eta borroka hori sistemaren aurka bideratzen bada, askoz hobe. Ikusleari ezertarako balio ez duten oharrak irakurtzen denbora galtzea leporatzen die Tylerrek. Gainera, Jack eta ikuslea borrokatzera animatzen ditu, gizatasuna, artasuna, borrokaren bidez aldarrikatzera.

Jack infernuetara jaitsiko da Tylerren laguntzarekin. Tylerren munduaren parte izatea erabakiko du, bere jokoan parte hartzea. Soilik guztia galdu duzunean edozer gauza egiteko gaitasuna lortzen dugu. Tyler Jacken “mentorea” izango da. Jackek desiratzen duen guztiaren isla da Tyler.

Tyler Durdenen aurkezpena

Ikusle gisa Jacken azalean kokatzen gara, insomnioak eragindako ondorioak berarekin batera bizi eta sentitzen ditugu. Pelikulan badago une meta-filmiko bat: Jack eta Tyler ikuslearengana zuzentzen dira une horretan. Tyler protekzionista gisa lan egiten ikusten dugu une horretan. Tylerren “hobbietako” bat familieri zuzendutako pelikuletan fotograma pornografikoak txertatzea da. Flashazo horiek oso azkarrak dira baina ikusi egiten ditugu eta gure memorian txertatzen dira. Flashazo mota horiek David Fincher zuzendariak pelikula hasi denenetik sartzen ditu. Kasu honetan Tylerren frame solteak. Tyler hegazkinean ikusi aurretik, jada hiru edo lau flashazoetan ikusi dugu, baita hoteleko telebistan ikusten dugun iragarki batean ere.

Hau da, Tyler pixkanaka azalduko da Jacken bizitzan, baina baita gurean ere. Aldi berean biziko dugu Tylerren agerpena. Jacken azpikontzienteak sortutako pertsonai hori, gure kontzientzian “sartzen” ari da. Tyler Durdenen aurkezpena egiteko Fincherrek hartutako erabakiak eta gauzatutako planteamendua benetan ona eta eraginkorra iruditzen zait.

Pertsona bakar baten bi aurpegiak

Ongia eta gaizkia, pasiboa eta aktiboa, aingerua eta deabrua, errealitatea eta fikzioa… (“Inoiz ez zaude guztiz lo, inoiz ez zaude guztiz esna”). Tyler eta Jack pertsona berdin baten bi aurpegiak direla arrazoitzeko balore desberdinak erabil ditzakegu. Bikoiztasun hori elementu formalen erabilera estrategikoaren bidez adierazten edo indartzen du David Fincherrek. Adibidez, plano baten baitan dauden elementuek betetzen duten paperaren arabera, edota desenfokearen erabileraren bitartez.

Adibidez, klinikaren planoan Tyler planoaren hondoan ikusten dugu, jsutu justu Jacken buruaren altueran. Tyler Jacken irudimenaren baitan dagon zerbait dela aditzera ematen digu plano horrek, bere azpikontzientea dela edo. Jack eta medikuaren arteko elkarrizketan gainera Tylerrek gorrotatzen duen Jacken pasibotasuna antzematen dugu: "Tylerren hitzak ziren horiek" dio Jackek.

Antzeko zerbait gertatzen da beste eszena batean non Jackek nagusiari aurre egiten dion (nagusiak borroka klubaren arauak nahigabe topatu ditu inprimagailuan). Une horretan Jacken off ahotsak zera dio: "nire ahotik Tylerren hitzak irteten ziren. Ni tipo atsegina izan ohi nintzen".

Pelikulak bigarren ikustaldian ez gaitu ustekabean harrapatzen, beraz hobeto ikusten dugu nola eraikita eta garatuta dagoen Jacken insomnioak eragindako ondorioak. Baita Jack eta asmatutako Tyler nihilistaren arteko jokoa. Horretaz aparte, bikoiztasunaren ideia indartzeko David Fincherrek erabiltzen dituen elementuez errazago jabetzen gara pelikula behin baino gehiagotan ikusiz gero.  Adibidez, hurrengo planoan, hutsala dirudien arren, konposaketaren bitartez pertsonaiak hobeto ezagutzeko informazio nahikotxo jasotzen dugu. Tabernaren ateek Tyler eta Jack banatzen dituzte, gainera Durdenen jaka gorria Jacken janzkeraren kolore hotzekin talka egiten du. Tyler dugu “sua” eta Jack “izotza”.

Protagonista gaixorik dago… eta gizartea?

Insomnioa dela eta errealitatea eta fikzioa nahasten ditu Jackek. Lo egin behar du, baina ez du lortzen. Jacken irudimenak sortutako pertsonaiaren bidez, Tyler Durdenen bidez, gizarte modernoaren identitate falta eta neurrigabeko kontsumismoa kritikatzen ditu pelikulak. Itxura inoiz baino garrantzitsuagoa den mundu batean bizirik sentitzeko aukerarik ez dagoela dio Tylerrek. Diskurtso hori Jacki eta ikusleoi zuzentzen digu. Gure pasibotasunaren esklabo eta errudun sentiarazi nahi gaitu: “gure gerra, gerra espirituala da, gure depresio handia gure bizitza” baieztatzen du Durdenek.

Tyler Durdenek xaboia saltzea ez da kasualitatea Gizartea garbitzeko prest dago, kaosa ezartzeko prest. Xaboia garbiketa horrek elementu sinbolikoa izateaz aparte, lehergailuak sortzeko osagai nagusia izango da. Amaierako leherketan Tylerren helburuetako bat islatzen du: arazoak errotik konpondu ezean, gauzak ezin daitezke aldatu.

Tyler mentorea, Jack ikaslea

Borrokaren klubaren bidez “jakintasuna” lortzeko jarraitu behar duen bidea zein den erakusten dio Tylerrek Jacki. Batak bestearen beharra du, baina Jack izan behar da amaieran erabaki garrantzitsuena hartu behar duena. Aurrerapauso bat eman beharko du.

Boben heriotza gertakari klabe bat izango da Jackentzat. Une horretan Jack, nahiz eta onartu gabe, muga gainditu duela konturatzen da. Suposatzen da borroka klubaren bitartez inoiz baino biziago sentitu behar dela Jack, baina bere lagunaren heriotzak sentimendu hori kolokan jarriko du.

Egoera kontrolaezina bihurtu denean, Tyler ilusio bat baino ez dela onartzen duenean, muga bat finkatzea erabakitzen du Jackek: Tylerrek Marla “jokoaren” parte bihurtzerakoan Tylerren antza izan nahi ez duela erabakitzen du. Jackentzat benetan garrantzitsua den hori Marla da. Bere berdina delako, bera bezain miserablea. Bere bizitzaren jaun ta jabe izan nahi du eta une horretatik aurrera Tylerren hitzei ez die jaramonik egingo. Une horretan, bere zoramena kontrolpean duenean, Tyler Durden hilko da, mentorea desagertuko da. Marla hautatu du. Amaiera txukuna. Pelikula oso ona.