'Before midnight' (2013) - Jesse eta Célineren trilogiaren amaiera

Jesse eta Céline elkar ezagutu ziren egun hartatik jada hamazortzi urte igaro dira. Ze azkar igarotzen den denbora… Jesse eta Céline dira maitasuna, erlazioak, oro har, bizitzaren nondik norakoak oinarritzat hartzen duen trilogia bikain honen protagonista bakarrak. Richard Linklater dugu hiru pelikulen zuzendaria, eta Ethan Hawke eta Julie Delpy pantaila handia konplizitate eta kimikaz betetzen duten bi aktore protagonistak (euren lana oso ona da). Hawke eta Delpy proiektuan guztiz inplikatu ziren eta bigarren eta hirugarren pelikula honen gidoian parte hartu dute.

‘Before midnight’ pelikularen xarma hobeto ulertzeko eta baloratzeko ezinbestekoa da aurreko bi pelikulak ikusita izatea. Hori dela eta, trilogiaren azken atala baloratzen hasi aurretik, ‘Before sunrise’ eta ‘Before sunset’ pelikulen laburpen txiki bat egitea merezi duela uste dut. Hiru pelikulen egitura, oinarrian, parekoa da: protagonisten arteko etengabeko elkarrizketak eta iraupen luzeko plano finkoak; baina maitasun eta erlazioen inguruan ematen diguten ikuspegia ez da berdina. Beraz, sentitzen dut, baina kritika honek trilogiari buruzko spoilerrak ditu.

Lehenengo atala, ‘Before sunrise’ maitasun erromantikoaren ideiarekin bat egiten du. Azken atalean gogoratzen duten bezala, maitasun erromantikoaren ideia denboraren igarotzearekin desagertzen doan ideia da. ‘Before sunrise’ pelikulan bi protagonistek maitasuna eta euren ametsei buruz hitz egiten dute; aldi beran politika, ingurumena eta gizartearen beste zenbait aspektuen inguruan ere eztabaidatzen dute (horiek bigarren maila batean dauden gaiak dira, baina Célinen “diskurtsoan” beti tokia dago horientzat). 1994an, Jesse eta Céline uneari probetxu ateratzea erabaki zuten bi gazte baino ez ziren, konpromiso gabeak, eurentzat soilik oraina existitzen zen, Vienako hiria. Agur esan aurretik, promesa bat egiten zuten…

… baina zorigaitzak euren ametsa oztopatu zuen. Hamar urte igaro ziren Jesse eta Céline berriro elkar ikusi zuten arte ‘Before sunset’ pelikulan (denbora narratibo eta erreala, pelikularen bereizgarri aipagarria). Kasu honetan ekintza Parisen kokatzen da, bigarren atala apur bat dibertigarriagoa zen, sarkasmo gehiagorekin, baina horretan kontzeptu berri bat ageri da euren bizitzan: konpromisoa. Bakoitzak bere lana du, Jesse ezkondu da… Orain badakigu bietatik zein itzuli zen Vienara adostutako egunean, eta badakigu nor ez eta horren zergatia. Amets apurtuei buruzko atala da, baina baita bigarren aukeren atala ere. Liburu bat eta abesti bat, biek euren maitasuna bizirik mantentzen dute modu desberdinetan; Jessek egun idiliko horren oroitzapena liburu batean idatziko du, Célinek aldiz, abesti batean. Amaiera perfektua, gehiago ikusteko gogoekin uzten zaituen horietakoa.

Vienako esperientziatik hamazortzi urte igaro direnean, Parisen berriro elkartu eta zortzi urte geroago… Jesse eta Célinerekin berriro topo egiten dugu. Orain berrogei urte dute, eta kezka berriak: familia, Jesse eta semearen arteko harreman konplexua, Celinen lanbidearen eta familiaren arteko gatazkak… Pelikulak aurreko bi atalen egitura berbera jarraitzen du. Jesse eta Céline denbora guztian hizketan dauden pertsona dira, baita besteak dioena adeitsu entzuten dute; agian ez dira inoiz akordio batera ailegatuko, baina hori beste kontu bat da. Primeran pasatzen dugu bien tirabirak, anekdotak, istoriotxoak… entzuten, nahiz eta noizbait zentzugabeak iruditu. Hizketan daudenean kameren presentziaz ahazten gara, baita aktore batzuen aurrean gaudela ere, soilik Jesse eta Céline ikusten ditugu, euren bizitza gurekin partekatzen.

‘Before midnight’ pelikulan erantzunik behar ez duten galdera eta eztabaida mingarriak daude. Hotelean gertatzen den eszena, nire ustez, hiru pelikulen eszena gogorrena da. Lehen aldiz, guztia amaituko ote den beldur gara, euren hitzetan ez baitago itxaropenik, nekea baino. Gaitzondoa eta erruduntasuna ageri dira. Bikotekidea errutinari lotuta bizi da, lana eta familiari… Euren erlazioan jada ez dago magiarekin, ezta sorpresarik ere. Bestetik, lehen aldiz, Jesse eta Céline beste zenbait pertsonaiekin ikusten ditugu, eta bakoitza bere aldetik, euren kezkak partekatuko dituzte beraiekin. Jesse eta Céline hobeto ezagutzeko modu ona.

Hoteleko eszena gogorraz aparte, badira pelikulan bereziki gustatu zaizkidan bi une. Bata Greziako lagunekin antolatzen duten bazkariari dagokio. Eszena horretan belaunaldi desberdinetako pertsonak daude, bakoitzak maitasuna eta harremanak era batean ulertzen dituzte. Alde batetik bikote gazte bat dugu, horiek ikustean ‘Before sunrise’eko Jesse eta Céline etorri zaizkit burura, euren bertsio “berritu” bat. Bestetik adineko pertsonak, horiek oroitzapenen inguruan hitz egiten dute, eta ideia esanguratsu bat botatzen dute: agian oroitzapen bati gogor eustea ez du merezi, denbora aurrera igaro ahala oroitzapen hori “bizirik” mantentzea zailagoa izango delako. Berriz ere, uneari, orainaldiari probetxu ateratzeko ideia ageri da.

Beste eszena pelikularen amaierako atalean kokatzen da. Hoteleko eszenaren ostean. Eszena hori ikustean Jesse eta Céline gazteak gogora ekarri ditut, taberna batean ligatzen zuten horiek, begirada batekin elkar konkistatzen saiatzen ziren burugogor horiek konkretuki. Agian, oraingoa Jesse eta Célinen istorio zoragarriaren orri berri bat idazteko une aproposa da; eta orri horren hasiera, zergatik ez, paper zati batean idatzita egon daiteke, eta denbora egindako bidaien ondorio izatea, erreferentzia astrologikoez betetakoa… Baina dudarik gabe, idatzita dago. Gainera, nire ustez, istorio hori begirada konplize eta samurrez beteta egongo da, kimika eta desiraz, hurbiltasun eta naturaltasunak, elkarrizketa luze, amaigabeak egongo dira, eta eztabaida ugari noski. Egunsenti eta ilunabar ugari.

‘Before midnight’ pelikularekin itxiera bikaina eman diote trilogiari, borobila eta ausarta. Euren hasierako planteamenduari fidel mantendu da beti. Hamazortziko urteko bidaia kalitatezko bost ordu inguruko edukian (guztira) laburtuta dago. Bidai errepikaezina. Zinemaren istorioan izandako bikotekide onenetako bat.

Azkenik, galdera bat… Ez al litzateke polita izango… hamar, hogei, hogeitahamar urte barru… edo pertsonaiek laurogei urte betetzen dituztenean berriro ustekabean pantaila handian topatzea?